«Малтанхи номер» статья «Ял ĕçченĕ» хаçатра 1985 çулхи февралĕн 16-мĕшĕнче унăн 50 çулхи юбилейне халалласа кăларнă номерĕнче пичетленнĕччĕ. Ку кăларăм пирĕн килте те упранать, çак çеç те мар, 1936 çулхи хаçатран çак статья та пур. А. Пермекĕн çак пĕчĕк хайлавĕнче мĕн пысăкăш Тăвай ялĕн, районĕн историйĕ. Кунта халăх тăван хаçата мĕнле кĕтни çинчен сăвă та пур, тарăн Эль шывĕпе çыранĕ-сем хĕрринчи йывăçсен илемлĕхĕ те, виçĕ учитель юнашар пулă тытса ларни те, район хаçачĕ тухма пуçланишĕн çав тери хĕпĕртесе ăна курма сиккипе пирĕн пата чупни те, вăл вăхăтра Тăвайĕнче пурăннă 8 çын ятне аса илни те — вĕсем пурте чунăма ăшăтаççĕ, чĕрене кăлт-кăлт хускатаççĕ.
вторĕ — Александр Иванович Пермяков (Пермек), ман аттепе туслă пулнăскер, Тăвай ялĕнче 1913 çулта çуралнă. Мĕн пĕчĕкрен сăвă çырма юратнă. Шупашкарти педагогика техникумĕнче вĕреннĕ вăхăтрах поэзи тĕнчинче сулмаклăрах утăмсем тума пуçланă. Пĕр хушă «Пионер сасси» хаçатра ĕçленĕ. Чĕмпĕрти патшалăх педагогика институтĕнче вĕреннĕ. 1932—1937 çулсенче Канаш районĕнчи Шаккăл шкулĕнчи ачасене чăваш чĕлхипе литературине вĕрентнĕ. 1937 çулта Вăрмарти вăтам шкула куçнă. Унтанах ăна 1939 çулта Хĕрлĕ Çара илсе каяççĕ. Хаяр вăрçă пуçлансанах юнлă çапăçусене хутшăннă. Шел, аманнине пула, 1942 çулта пуш уйăхĕн 15-мĕшĕнче унăн чĕри тапма чарăннă. Фронтовик-поэтăн пуçра çуралнă сăввисем хăйĕнпе пĕрлех тĕнче çуттине кураймарĕç...
Унăн хайлавĕсем «Пионер сасси», «Канаш», районсен хаçачĕсенче, «Трактор» альманахра пичетленнĕ.
Çак номертех А.Ф.Каховский çапла çырать: «1931 çул. Шăрăх, июнь. Канаш районĕпе чĕрене çĕклентерекен хăватлă хыпар сарăлчĕ — Канашра çĕнĕ хаçат тухать... Ячĕ пирки тĕрлĕрен калаçаççĕ. Пурте районта хаçат тухма пуçланăшăн савăнаççĕ...» Каласа хăварас пулать, Александр Филиппович Тăвай районĕн «Большевикла колхозшăн» хаçатăн пирвайхи 6 номерне вăхăтлăх редактор пулса алă пусса çирĕплетнĕ.
Паллах, пирĕн тăрăхри Канаш районне кĕнĕ ялсен çыннисем те хаваслă туйăмпа кĕтнĕ çĕнĕ хаçата. Вăрмар районне кĕнĕ ялсен çыннисен вара хăйсен хаçатне вулама кăштах кĕтмелле пулнă, вĕсен «Трактор» ятлă хаçачĕ 1931 çулхи ноябрĕн 15-мĕшĕнче тухма пуçланă.
Канаш районĕн хаçачĕн пĕрремĕш номерне кăларас, ăна мĕнле форматпа, мĕнле статьясем кĕртес пирки вăл вăхăтра ВКП(б) Канаш райкомĕнче ĕçленĕ Енĕш Нăрваш çынни Сергей Гаврилович Станюков чылай тăрăшнă. Апла, ун чухнехи район хаçатне кăларма пуçаракансенчен пĕри — пирĕн ентеш пулнă. Татах та пулнă хаçат кăларакансем хушшинче тăвайсем. Тĕслĕх- рен, Тихонов (Утти), Тăвай салинчен. Хаçатăн малтанхи номерĕсене Улатăрта пичетленĕ. А.Ф.Каховский малалла çырать: «Хаçат илсе килсен райком пÿрт- не халăх лăках тулса ларчĕ. Ăна часах салатса илсе пĕтерчĕç, эпĕ те аран-аран виçĕ хаçатне илсе юлтăм. Хам чунтан савăнтăм...» Çапла вара, «Социализмшăн» хаçатăн 1-мĕш номерĕ июлĕн 6-мĕшĕнче тухнă.
Вăл Канаш районне кĕрекен Тăвай тăрăхĕнчи ĕç çыннисемшĕн те уяв пулнă. Ăна Александр Пермек статйинче те вуласа пĕлтĕмĕр. Эпир, пирĕнтен маларах пурăннисем 10 çул çурă хушши Канашпа Вăрмар районĕсен йышĕнче пултăмăр, вĕсен район центрĕнче тухакан хаçачĕсене вуларăмăр. Тăрмăшсем Тушкил хыпарĕсене пĕлесшĕнччĕ, элпуçсем — чутейсем пирки.
Çак самант 1935 çулхи февралĕн 17-мĕшĕнче çитрĕ. Çак кун район халăхĕн савăнăçĕ татах та пысăк пулнă. Пĕрремĕшĕнчен, кĕçех район центрĕ Тăвайне куçать, иккĕмĕшĕ — тăван хаçат тухма тытăнни. Халĕ вара тахçантанпа пĕр тавралăхра пурăнакан пĕтĕм ялсен хыпарĕсемпе паллашма пулать. Хаçат историйĕпе паллаштарас тĕллев лартмастăп. Паянхи кун хаçат редакцинче мĕн çамрăкран пенси çулĕсене çитиччен пысăк опыт пухнă ĕçлекенсем чылай нумай пĕлеççĕ хăйсен «пепкин» кун-çулне.
«Ял ĕçченĕ» хаçат тухма пуç-ланăранпа пирĕн килтен татăлман. Акă, ним сисмесĕрех тенĕ пек 90 çула та çитрĕ вăл. Ырă та пархатарлă кун-çул утса тухрĕ. Содержани енчен тĕрлĕ тапхăрта тĕрлĕ енлĕ пулчĕ. Малтанхи çур ĕмĕр хушшинче, парти райкомĕн аллинче пулнă вăхăтра, унăн ĕçĕ-хĕлĕ пирки, çĕршыври хыпарсене ытларах вулаттăмăр. Каярах вырăнти влаçа тустарса илекен статьясем килĕшетчĕç вулакана. Юлашки вăхăтра, те пурнăç ыйтнă майăн, темле ĕнтĕ, ытларах вăл хыпарçă пулса тăчĕ. Темех каламăн, информаци хатĕрĕ-çке вăл.
Мана çав 80-мĕш çулсенче вулакансем хаçат урлă пурнăç шайне лайăхлатас шутпа çырнă материалсенчи шухăш-ыйтусене яваплă органсем вăхăтра татса пани килĕшетчĕ. Астăватăп-ха, атте (вăл хаçатăн чылай çул хушши çывăх тусĕ пулнă) «Тротуар кирлех» тесе çырнăччĕ. Нумай вăхăт та иртмерĕ Тăвай ялĕнчи Ленин урамĕнче яка çул туса та пачĕç. Чечек кăшăлĕсене районтах туса сутасси пирки те хускатнăччĕ. Кăна та ĕçе кĕртрĕç... Ытти ялсенче те хаçат тусĕсем пичет органĕ урлă çивĕч ыйтусене татса паратчĕç. Ял халăхĕн ырлăхĕшĕн тăрăшман мар пирĕн хаçат. Миçе каçма-кĕпер, çăл-тараса, хÿме-карта юсаман-ши, автобуссен рейсĕсене, клуб расписанийĕ-сене мĕн чухлĕ йĕркене кĕртмен-ши эсĕ, «Ял ĕçченĕ»?! Лавккасенче таварпа тивĕçтерессине те, çулсене юртан тасатассине те манмастăнччĕ. Халĕ пурнăç улшăнчĕ, кунашкал ыйтусене часах социаллă сетьсем урлă çитереççĕ яваплă органсене.
Паянхи кун хаçатра çамрăксен статйисене вулас килет. Мĕнле курăнать вĕсене паянхи пурнăç, мĕнле пулăмсем килĕшеççĕ, хăшĕсем килĕшмеççĕ? Килĕшменнисене мĕнле татса пама пулать? Малашлăх мĕнле пулмалла, ялта çамрăксене хăварма мĕнле çĕнĕлĕхсем кĕртмелле? Демографи ыйтăвĕсемпе мĕнлерех пулмалла? Хамăрăн асатте-асаннесен культура пуянлăхне, йăла пурнăçĕн йĕркисене, ăс-хакăлĕ- пе чĕлхине пирĕн пуçра, кĕнекесене гаджетсенче кăна хăвармалла мар вĕт-ха! Вĕсене çакăнта, эпир пурăнакансем вырăнта, çынсем хушшинче сыхласа хăвармалла-çке!
Эпир, аслă ÿсĕмрисем, çыркалатпăр-ха. Анчах, пирĕн хайлавсем ытларах аваллăхпа, иртнĕ кунсемпе çыхăннă. Вĕсем те кирлĕ. Аваллăхсăр малашлăх çук. Вĕсене те хапăл тусах вулаççĕ пулмалла. Ĕнер кăна тахçанах пĕлекен юлташ савăнтарчĕ: «Çавнашкал статьясене пĕр сăмахне сиктермесĕр вулатăп»,— терĕ.
Апла, хаçатăн малашлăхĕ пирки ним иккĕленмесĕр шанас килет. Гаджетсемпе тупăшма йывăртарах, паллах. Хаçат вăл чĕрĕрех, ăна паллакан çын алран тыттарать, ăшă сăмах каласа хăварать. Ăна чăштăртаттарса илме пулать, унăн «зарядка» пĕтмест, темиçе талăк сĕтел çинче уçă выртать. Хаçатра материала 20 çеккунт хушши пăхмалли йĕрке те çук.
Авторсен ячĕсем — хамăр çынсем, хамăр ялсем. Ырри нумай! Пурăнтăрччĕ-ха хаçат! Тепĕр 10 çултан тепĕр юбилей уявламалла пултăр, унтан татах та...
Хисеплĕ вулаканăм, йăла-йĕркене пăссах, чи малтанах Сире саламлатăп. Хаçат уявĕ — Сирĕн уяв. Вăл Сире валли пичетленет. Эсир ăна кĕтетĕр. Малалла та хаçатпа туслă пулмалла пултăр!
Хаклă хаçат ĕçченĕсем, хаçат ветеранĕсем! Тавах Сире пархатарлă та ырă ĕçĕрсемшĕн. Çирĕп сывлăх, телей, ăнăçу пултăр.
Ялкорсене, ĕçтешсене саламласа иксĕлми тарăн шухăшлă, кăткăс содержаниллĕ статьясемпе хаçата пуянлатма вăй-хăват, ырлăх-сывлăх сунатăп.
Тăван хаçата вăрăм кун-çул, çутă малашлăх! Нумай пурăн, пĕр кăларăм сиктермесĕр!
Владимир ШАКРОВ, Тăвай округĕн Общество палатин председателĕ, 1965 çултанпа хаçат тусĕ
