Эпĕ Тăвай районĕнчи Кивĕ Пуянкасси ялĕнче 1939 çулта çурал-
нă, вăрçă пуçлансан атте Тăван çĕршыва хÿтĕлеме тухса кайни-
не астумастăп.
Вăрçăран атте хăрах алăпа таврăнчĕ. Унпа пĕртăван 4 аппăшĕн
мăшăрĕсем, Альтук аппан 2 ывăлĕ килеймен, аппан 6 ачи ашшĕсĕр
çитĕннĕ. Пĕтĕмпе вĕсен 14 ачи тăлăха юлнă. Паллах, вĕсене пăх-
ма атте те, колхоз председателĕ, пулăшнă.
Вăрçă çулĕсенче кашни килте
7—8 ачаччĕ. Выçă пулин те, кулян-
ма пĕлмен, çулла урамран кĕмен
— вылянă-кулнă. Урана тăхăнмал-
ли пулманран çара уран çÿренĕ.
Вăрçă хыççăн 1-мĕш класа çапла
кайнине астăватăп, пÿлĕмре 40
ачаччĕ. Колхоз ĕçĕнче те çара
уран çум çумланă, çурлапа тырă
вырнă, фермăра выльăх пăхнă...
Ĕç укçи вырăнне тырă, утă-улăм
панă. Çăмăл мар пулин те, кил
хуçалăхĕнче ĕне тытма тăрăш-
нă. Унсăр юлсан çемьене инкек
çулăхнă. Чылай хуçалăхра сыс-
на, чăх, хур та ĕрчетнĕ. Колхоз-
никсене кăнтăрла уйра апат тÿ-
левсĕр çитернĕ. Вăрçă çулĕсенче
тата хыççăн колхозсем йывăрлă-
ха çĕнтерме пулăшнă.
Ялти пуçламăш, Çĕнĕ Пуян-
кассинчи 7 çул вĕренмелли, Тă-
вайри вăтам шкулсенче пĕлÿ
илтĕм. 7-мĕш класра комсомо-
ла кĕтĕм. 1953 çулхи пуш уйăхĕн-
че И.Сталин вилсен пурте, хам та
куляннă. 8 «а» класра Çăлпуç, Тă-
вай тата Пуянкасси ялĕнчен 26-
ăн вĕрентĕмĕр. Ашшĕ вăрçăран
таврăнманнисене тÿлевсĕр
вĕрентнĕ. Анне-атте маншăн 3
çулта 450 тенкĕ тÿленĕ. Вырăс
чĕлхипе класс ертÿçи Миропия
Масленникова вĕрентнĕ. Роберт
Тохтасьев, Валерий Улитин, Роза
Иванова, Светлана Макарова
лайăхрах вĕреннине палăртас ки-
лет. Шкулти уйрăлу каçĕнче Ми-
хаил Леонтьев директор çапла
чĕнсе каларĕ: «Аслă шкула кĕме
тăрăшăр», — терĕ.
Нарăс уйăхĕнче эпир, Кивĕ
Пуянкассисем, шкултан таврăн-
нă чухне çил-тăман тухсан уйра
çухалса кайнă Кушкă ачине шăн-
са вилесрен çăлтăмăр. Çакă —
вăрçă ачисем пĕр-пĕрне пулăш-
нине çирĕплетекен тĕслĕхсен-
чен пĕри. Куллен Тăвайри шкула
çитме — 6, Пуянкассине таврăн-
ма 6 çухрăм утнă. Шкулта столо-
вăй пулман, кăнтăрла типĕ çăкăр
чĕллипе çырлахма тивнĕ. Та-
вах аннене: кашни ирхинех яшка
çитерсе янă. Çуллахи каникулта
колхоза пулăшнă: утă çулнă, тырă
вырнă, çĕр улми купаланă, кук-
курус уйне кăпкалатнă...
Каçхине ялта купăс сасси янă-
раса тăнă. Кивĕ Пуянкассинче
1929 çулта çуралнă Геннадий
Терентьев, вăрçă ачи, кайран —
чăваш халăх артисчĕ, пире купăс
каласа ташлаттаратчĕ, юрлатта-
ратчĕ, йăмăкĕ, Галина Терентье-
ва, Çĕрпÿри культура техникумĕн-
че ĕçленĕскер, çамрăксене
Пуянкассинче тата кÿршĕ ял-
сенче концерт час-часах ларт-
таратчĕ.
Тăвайри вăтам шкул хыççăн
Çĕрпÿри культура техникумĕн-
че ятарлă пĕлÿ илтĕм. 1957
çулхи çурла уйăхĕнче эпир,
унта вĕреннĕ 30 хĕр, 1-мĕш
курс хыççăн комсомол путевки-
пе Казахстана ĕçлеме кайрăмăр.
Мансăр пуçне Тăвай районĕн-
чен Клара Мюресовăпа Раиса
Пермякова пулчĕç. Канаш стан-
цийĕнче чăваш пединститучĕн
студенчĕсемпе пĕрлешрĕмĕр,
пире çула комсомол обкомĕн
ертÿçисем ăсатрĕç. Тавар турт-
таракан пуйăспа кайрăмăр. Ху-
санта тата Свердловскра тутлă
апат çитерчĕç. Çул тăршшĕпех
юрласа-ташласа пытăмăр.
Çурçĕр Казахстан облаçĕнчи
Мамлютка станцине çитсен
хула тата ял ачисене уйăрчĕç.
Ялтисем Пресновка районĕнчи
«Буденовский» совхоза лекрĕç.
Унта лайăх кĕтсе илчĕç: мунча
кĕртрĕç, тутлă апат çитерчĕç.
Икĕ сменăпа ĕçлерĕмĕр. Тыр-
ра çапса тĕшĕленĕ хыççăн
пуçтарăнакан улăма комбайн
çинчен кун каçиччен тăкатпăр,
каçхине тырă сăвăратпăр. Кăн-
тăрла 40—45 градус ăшă тă-
рать, каçхине сулхăн. Икĕ уйăх
ĕçлерĕмĕр, ĕç хыççăн концерт
лартрăмăр. Унти халăх пуянччĕ,
тырă йÿнĕччĕ, ăна выльăха та
çитернĕ. Утă-улăма çÿллĕ урана
хыватчĕç. Кашни килхуçалăхрах
мăйракаллă шултра выльăх 3-4
пуçчĕ. Чăваш Енре çынна апат-
çимĕç çитмен. Казахстанра тулăх
пурăннинчен тĕлĕнтĕмĕр.
Техникумра вĕренĕве малалла
тăсрăм, пире стипенди паратчĕç.
Вăл куллен пурăнма — тăван яла
уйăхра икĕ хут кайса килме, апат
туянма — çитнĕ. Пĕчĕк кукăль
туянма — 5, Çĕрпÿрен Канаша
çитме — 55, кино пĕрре курма 5
пус тÿлеттĕмĕр. Эпĕ аннерен укçа
ыйтса курман, ялта укçа пулман
— ун вырăнне раштав уйăхĕнче
тырă панă.
Халăх ĕçленĕ. «Кам ĕçлет —
вăл çиет»,— тенĕ. Ялсенче кил
хальхи пек питĕрĕнсе ларман,
пĕр-пĕринпе туслă пурăннă, халь
çакна курмастăп. Пĕтĕм ĕçе йыш-
па тунă, пĕр-пĕрин патне кайса
çÿренĕ, çынпа çын канашланă,
кирлĕ сĕнÿ панă, хуйха-савăнăçа
пĕрле пайланă.
Атте-анне пурнăçĕ ачисемшĕн
ырă тĕслĕх пулнă, эпир вĕсем
каланине итленĕ, вĕсемпе тав-
лашман. Пĕррехинче пирĕн
пата кинемей ларма пычĕ. Сă-
мах май тенĕ пек çапла каласа
хучĕ: «Сирĕн Зоя, кĕçĕнни, мана
ятран Матрунь терĕ, аслисем, Ва-
ляпа Галя, Матрунь аппа теççĕ...»
Çав сăмахсене илтсен атте-ан-
не пит-куçĕ улшăнчĕ, вĕсенчен
Зойăна лайăхах лекрĕ. Хăй тÿр-
ре тухма хăтланчĕ: «Вăл пĕчĕккĕ
те — çамрăк тесе». Матрунь аппа
чăннипех те пĕчĕкчĕ, пурнăçĕ йы-
вăр пулнăран ăна хĕн-хур хуçнă,
курпун кăларнă.
Вăрçă пире тар кăларса
ĕçлеме, тÿрĕ çултан пăрăнма-
сăр пурăнма, шуррине — шурă,
хурине хура теме, çитменлĕх-
кăлтăкшăн асăрхаттарнине, ырă
сĕнÿсене шута илме вĕрентнĕ.
Галина МАКСИМОВА,
вăрçă ачи
